In de Greep van de Smart-machine

De smartphone, dat hightech apparaat dat voortdurend zendt, straalt, piept en aanbiedt, steelt onze stilte, onze aandacht, onze verwondering en de tijd om werkelijk te ontdekken, te spelen, te leren en samen te groeien. Hij verleidt ons tot vluchtige beloningen, vernauwt onze blik en maakt onze geest murw, terwijl hij tegelijkertijd een forse hap neemt uit het budget dat beter besteed zou kunnen worden aan creativiteit; voor kunst, muziek, dans, theater, reizen of wetenschap, voor kortom alles wat ons als mens verrijkt. Smartphones zijn handenbinders, verdoofde geest-binders, financiële uitgaven-binders, game-binders en influencer-binders; ze creëren hausses die meestal onbenullig zijn, soms schadelijk, en die systematisch de beweging van aandacht naar binnen onderdrukken.

Is there anybody out there?

Selfies tonen ons de moderne onzekerheid, vooral onder jongeren die zich wanhopig afvragen: “Doe ik er nog toe?” Een exoterische roep naar buiten voor zichtbaarheid en bevestiging, terwijl hierin een esoterische hunkering naar echte innerlijke erkenning schuilgaat die niet wordt verstaan. Ze zijn de eigentijdse variant van het oude Narcissus-verhaal, maar in plaats van een stille waterplas om te spiegelen is er nu een scherm dat het spiegelbeeld niet alleen terugkaatst, maar het ook onmiddellijk kan verspreiden. Narcissus, die vroeger stil in het water keek, vangt zijn spiegelbeeld in een scherm, legt het vast en deelt het met de wereld. Iedere selfie, zelfs de meest artistiek verantwoorde, is een roep om zichtbaarheid zoekt die bevestiging vraagt en ook liefst applaus ontvangt.

Maar onder dat uitreiken gaat hoogstwaarschijnlijk een onbewuste esoterische hunkering schuil: een waarlijk verlangen om zichzelf echt te zién, om ook echt te worden gezién. Een verlangen naar innerlijke erkenning, in contact dat niet slechts poseert en zich niet leent voor likes of oppervlakkige reacties. Die hunkering blijft onbegrepen, onhoorbaar in een oceaan van prikkels. Die roep wordt verstaan door zender noch ontvanger, laat staan beantwoord, en zo blijft het bewustzijn verdoofd en gevangen aan de oppervlakte.

De smartphone, dat glimmende apparaat in onze hand, heeft zich intussen wereldwijd ontwikkeld tot een middel dat stille aandacht naar binnen subtiel maar systematisch onderbreekt, verstoort. De smartphone is meesterlijk in z’n enorme belemmering van innerlijke aandacht. Hij berooft kinderen en jongeren van attente aandacht voor de werkelijkheid om hen heen, berooft hen van verwondering, van zelfreflectie, van tijd die bestemd zou kunnen zijn voor lezen en ontdekken en van fysieke ontmoetingen waarin ze sociaal werkelijk aanwezig zijn. In bijvoorbeeld sport en spel, waarin aanraken, struikelen en opstaan juist vormend is voor sociale omgang. Waarin ze zich leren uitdrukken in woord en gebaar. In plaats daarvan worden ze ‘gevoed’ met een constant druppelende infuuslijn van prikkels, notificaties en vluchtige beloningen die hun geest gevangen houden, terwijl hun innerlijke wereld niet kan uitbotten. Het ding is geen hulpmiddel meer, maar een verslavingsapparaat: compact, draagbaar, sociaal geaccepteerd en psychologisch geoptimaliseerd om het brein te gijzelen en waardoor ook de innerlijke wereld van volwassenen langzaam uitdroogt.

Daar komt bij dat de smartphone voortdurend zendt; een permanente bron van straling die velen zelfs ’s nachts onder hun kussen of op het nachtkastje leggen. De mogelijke schadelijke effecten hiervan worden door een groeiende groep wetenschappers vermoed of bepleit, maar dit wordt massaal weggewuifd omdat het verslavingsmechanisme sterker is dan de bezorgdheid. Ironisch genoeg verdedigen velen hun eigen afhankelijkheid – en zelfs hun vermeende onafhankelijkheid – met het apparaat dat die afhankelijkheid veroorzaakt.

Bewustzijnsvernauwing

Het standaardgebruik van de smartphone laat dus een subtiele geestelijke vernauwing zien: rechtop, als een smalle verticale koker. Onze blik vernauwt zich mee, onze geest leert in smalle hokjes te denken, terwijl panorama’s en echte ruimtelijkheid langzaam uit het bewustzijn verdwijnen. We kijken nauwelijks nog breed; we kijken smal. Alsof het bewustzijn ongemerkt wordt omgevormd tot hetzelfde formaat als het scherm. Onze blik vernauwt mee, onze geest leert in hokjes en frames te denken, terwijl panorama’s en echte ruimtelijkheid langzaam uit het bewustzijn verdwijnen. Een echte film is nooit verticaal, een horizon is nooit verticaal; het menselijk oog is niet verticaal gericht maar breed. Onze geest wordt er stilaan dus toe heropgevoed. Het is een stille gevangenis van vorm, een subtiele beperking van het vermogen om onze geest te verruimen. Bewustzijnsverruiming wordt dus niet alleen gerestimuleerd, maar op allerlei manieren tegengewerkt en niemand lijkt op te merken hoe diep deze vormversmalling geestelijk doorwerkt.

En zo ontstaat de bizarre situatie dat mensen paniek of een bijna zenuwinzinkingen ervaren wanneer ze hun telefoon kwijtraken. Alsof hun hele identiteit, geheugen, sociale netwerk, veiligheid en zelfwaarde in dat ene object zijn opgeslagen. Met ‘the cloud’ als externe ‘ik’. Een verloren apparaat voelt als een verloren zelf. Alles wat het sociale, emotionele en zelfs cognitieve leven leek te bevatten, ligt plotseling buiten bereik. Het apparaat dat zogenaamd zou verbinden, heeft hen totaal los van zichzelf gerukt.

De financiële kant van het apparaat maakt het effect nog ingrijpender. Smartphones zijn duur, de abonnementen zijn duur, geld dat niet kan worden besteed aan zaken die werkelijk bijdragen aan menselijke groei: reizen om cultuur en musea te bezoeken… of om andere provincies of landen te ontdekken (en dan bedoel ik niet Hersonissos op Kreta); samen met gelijkgestemden nieuwe ervaringen opdoen zoals ik die had binnen de natuurstudiebewegingen van vroeger. Of door me in de Griekse muziekcultuur te verdiepen. Geld voor workshops volgen, danslessen, muziek en theater maken, sporten, experimenteren met kunst of wetenschap… Kortom, alles wat een mens werkelijk verrijkt. Het geld dat we besteden aan smartphones, apps, games en influencers is geld dat verdwijnt in een exoterisch gat dat de innerlijke wereld niet voedt, maar uitholt.

Smartphones zijn handenbinders, verdoofde geest-binders, financiële uitgaven-binders, game-binders, influencer-binders, en veroorzakers van hausses die onbenullig en soms zelfs gevaarlijk zijn voor lichamelijke en geestelijke gezondheid. Ze trekken onze aandacht naar buiten, terwijl de beweging naar binnen systematisch wordt verstoord of onderdrukt. Het apparaat dat zogenaamd verbindt, heeft ons weggevoerd van stilte, verwondering, innerlijke groei en fysieke ervaringen.

Welcome to de machine

De smartphone is natuurlijk niet zomaar uit de lucht komen vallen voor het welzijn van de individuele mens. Het is is geen onschuldig hulpmiddel. Het bindt ons aan tech-bedrijven waarvan we de omvangrijke invloed nauwelijks kunnen bevroeden, laat staan de mogelijke agenda achter deze wereldwijde uitrol van smartphones en andere ‘smart-producten’. Allemaal zoete digitale ‘smarties’ die naar meer smaken en verslaven. Apps waarvan de werkelijke bedoeling zit verstopt in en tussen de zoetjes.
Het is een apparaat dat niet meer volledig uitgeschakeld kan worden en blijft zenden, zelfs als men denkt dat ie uitstaat. Apps kunnen steeds meer andere apparaten aansturen en traceren voortdurend waar men zich bevindt op de wereldbol. Steeds vaker zijn we genoodzaakt ze te gebruiken voor alledaagse verificaties en toekomstige verplichte digitale ID’s en currencies liggen al in de week. Zo wordt langzamerhand alles van ons leven systematisch geregistreerd. Het lijkt duidelijk dat de smartphone in feite werd uitgerold voor observatie en controle. Maar weinigen zijn zich hiervan bewust, en het lijkt zelfs intelligente mensen niet te interesseren. Steeds meer toepassingen worden door tech-bedrijven als ‘handig’ en ‘smart’ aangeboden en geïmplementeerd, want… het leven wordt zo veel makkelijker en efficiënter! Maar wel tegen een prijs die niet te overzien is.

Smartphones vormen een constante afleiding, verzwakken concentratie, ondermijnen creativiteit, beperken het vermogen tot zelfreflectie en verkleinen steevast de ruimte voor autonomie en innerlijke vrijheid. Jongeren groeien op met deze digitale ketens, gewend aan gemak en efficiëntie en verslaafd aan verleidingen en vluchtige beloningen. Ze beseffen nauwelijks dat hun aandacht, hun sociale interacties en hun geestelijke ruimte steeds verder worden opgeslokt. Het lijkt gemak, maar in werkelijkheid is het een geraffineerde beperking van de menselijke vrijheid. In bijbelse termen: een bijzonder geraffineerde tool van de duivel. 😊

© Michiel Koperdraat